Gevangenisstraf is de zwaarste straf in het Nederlandse strafrecht. Van enkele weken tot levenslang: de rechter bepaalt de duur op basis van de ernst van het feit en persoonlijke omstandigheden.
Wat is gevangenisstraf?
Gevangenisstraf is vrijheidsbeneming in een penitentiaire inrichting. Het is de zwaarste hoofdstraf en alleen mogelijk bij misdrijven.
Kenmerken
| Aspect | Beschrijving |
|---|
| Type delict | Alleen bij misdrijven |
| Minimum | 1 dag |
| Maximum tijdelijk | 30 jaar |
| Levenslang | Mogelijk bij moord en terrorisme |
Duur van de gevangenisstraf
De rechter bepaalt de strafmaat binnen het wettelijk kader.
Strafmaxima voorbeelden
| Delict | Maximum |
|---|
| Eenvoudige diefstal | 4 jaar |
| Zware mishandeling | 8 jaar |
| Doodslag | 15 jaar |
| Moord | Levenslang of 30 jaar |
Voorwaardelijke invrijheidstelling (VI)
Bij gevangenisstraffen langer dan 1 jaar komt de veroordeelde voorwaardelijk vrij na tweederde van de straf.
Regeling
- Automatisch na 2/3 van de straf
- Onder algemene voorwaarde (geen delicten)
- Mogelijke bijzondere voorwaarden
- [Proeftijd](https://rechtshulptilburg.nl/encyclopedie/proeftijd-voorwaardelijke-straf): restant van de straf + eventueel extra
- VI kan worden uitgesteld of achterwege blijven
Levenslange gevangenisstraf
Levenslang is in Nederland daadwerkelijk levenslang, maar er is sinds 2017 een herbeoordeling.
Herbeoordeling
- Na 25 jaar is herbeoordeling mogelijk
- Toets op resocialisatie en recidivegevaar
- Eventuele omzetting naar tijdelijke straf
- Gebaseerd op EHRM-rechtspraak
Detentie
Gevangenisstraf wordt uitgezeten in een penitentiaire inrichting (PI).
Regimes
- Huis van bewaring: voor voorlopige hechtenis
- Gevangenis: voor veroordeelden
- Beperkt beveiligd: meer vrijheden
- Zeer beperkt beveiligd: overgang naar vrijheid
Aftrek voorarrest
Tijd in voorlopige hechtenis wordt afgetrokken van de gevangenisstraf (art. 27 Sr).
Strafonderbreking en verlof
Tijdens de detentie zijn verlof en strafonderbreking mogelijk.
Vormen
- Algemeen verlof (na deel straf)
- Incidenteel verlof (bijzondere omstandigheden)
- Strafonderbreking (maximaal 3 maanden)
Veelgestelde vragen
Wat gebeurt er als ik verdacht ben van een misdrijf?
Je hebt recht op juridische hulp, je kunt zwijgen, en de politie moet je rechten uitleggen. Verdacht zijn is niet hetzelfde als schuldig.
Hoe lang kan ik in voorarrest worden gehouden?
Maximaal 10 dagen zonder proces, daarna moet rechter voorarrest goedkeuren. Voorarrest mag niet onbeperkt duren.
Wat is het verschil tussen een misdrijf en overtreding?
Een misdrijf is ernstiger en kan met gevangenisstraf worden bestraft. Een overtreding kan met geldboete worden afgehandeld.
Heb ik recht op een advocaat?
Ja, je hebt altijd recht op juridische bijstand. Dit kan gratis zijn als je dit niet kunt betalen.
Kan ik in hoger beroep gaan?
Ja, je kunt tegen de uitspraak in beroep gaan bij het gerechtshof.
## Veelgestelde vragen
**Hoe wordt de duur van mijn gevangenisstraf bepaald?**
De rechter bepaalt de strafduur binnen wettelijke grenzen, gebaseerd op de ernst van het delict, je persoonlijke omstandigheden en eventuele eerdere veroordelingen. Voor elk misdrijf geldt een maximumstraf (bijv. 4 jaar voor diefstal). De rechter houdt ook rekening met verzachtende omstandigheden, zoals een blanco strafblad of medewerking aan het onderzoek. Het Openbaar Ministerie doet een strafeis, maar de rechter beslist uiteindelijk.
**Wat betekent voorwaardelijke invrijheidstelling (VI) precies?**
Bij straffen langer dan 1 jaar kom je automatisch vrij na tweederde van je straf, mits je je aan de voorwaarden houdt. Je krijgt een proeftijd gelijk aan het restant van je straf (plus eventueel extra tijd). Tijdens deze proeftijd mag je geen nieuwe delicten plegen. De rechter kan ook bijzondere voorwaarden opleggen, zoals meldplicht of gedragstherapie. Schendt je de voorwaarden? Dan moet je alsnog het restant van je straf uitzitten.
**Kan ik tijdens mijn gevangenisstraf verlof krijgen?**
Ja, onder bepaalde voorwaarden. Je kunt in aanmerking komen voor algemeen verlof (na een deel van je straf te hebben uitgezeten) of incidenteel verlof (bij bijzondere omstandigheden, zoals een begrafenis). Ook is strafonderbreking mogelijk, bijvoorbeeld voor medische behandeling, maar maximaal 3 maanden. Verlof wordt alleen verleend als er geen vlucht- of recidivegevaar is en je je goed gedraagt tijdens je detentie.
**Wat is het verschil tussen huis van bewaring en gevangenis?**
Een huis van bewaring is bedoeld voor voorlopige hechtenis (als je nog niet veroordeeld bent) en kortdurende straffen. Een gevangenis is voor veroordeelden met langere straffen. In een huis van bewaring gelden vaak strengere regels, zoals beperkter bezoek en minder bewegingsvrijheid. Na veroordeling word je meestal overgeplaatst naar een gevangenis, waar het regime iets soepeler kan zijn, afhankelijk van je gedrag en de beveiligingscategorie.
**Hoe werkt de herbeoordeling bij levenslange gevangenisstraf?**
Sinds 2017 is herbeoordeling mogelijk na 25 jaar. Een commissie beoordeelt of je voldoende bent gerehabiliteerd en of er nog recidivegevaar is. Hierbij wordt gekeken naar je gedrag in de gevangenis, deelname aan programma’s en psychologische evaluaties. Als de commissie positief adviseert, kan de straf worden omgezet in een tijdelijke straf. Dit betekent niet automatisch vrijlating, maar een kans op heroverweging van je situatie.
**Wordt mijn voorarrest van mijn straf afgetrokken?**
Ja, de tijd die je in voorarrest hebt doorgebracht, wordt volledig afgetrokken van je uiteindelijke gevangenisstraf (artikel 27 Sr). Dit geldt ook als je later in hoger beroep gaat. Bijvoorbeeld: als je 6 maanden in voorarrest hebt gezeten en een straf van 2 jaar krijgt, hoef je nog maar 1,5 jaar uit te zitten. Dit voorkomt dat je dubbel gestraft wordt voor dezelfde periode.
**Kan ik mijn straf in het buitenland uitzitten?**
In sommige gevallen is dit mogelijk via een overdrachtsverdrag. Je moet hiervoor zelf een verzoek indienen bij de Nederlandse autoriteiten. Het land waar je je straf wilt uitzitten, moet akkoord gaan en Nederland moet de straf omzetten naar het lokale rechtssysteem. Dit gebeurt vooral als je familie in het buitenland hebt of als je na je straf daar wilt blijven. Het proces kan lang duren en is niet altijd succesvol.
### TL;DR
Gevangenisstraf is de zwaarste straf in Nederland, alleen mogelijk bij misdrijven. De rechter bepaalt de duur (van 1 dag tot levenslang), waarbij voorarrest wordt afgetrokken. Bij straffen langer dan 1 jaar kom je na tweederde vrij onder voorwaarden. Levenslang kan na 25 jaar worden herbeoordeeld. Tijdens detentie zijn verlof en strafonderbreking mogelijk onder strikte voorwaarden.
### Key Takeaways
- Gevangenisstraf is alleen mogelijk bij misdrijven, niet bij overtredingen.
- De rechter bepaalt de strafduur binnen wettelijke maxima, waarbij persoonlijke omstandigheden een rol spelen.
- Voorwaardelijke invrijheidstelling geldt automatisch na tweederde van de straf (bij straffen >1 jaar).
- Voorarrest wordt volledig afgetrokken van de uiteindelijke straf.
- Levenslange gevangenisstraf kan na 25 jaar worden herbeoordeeld voor mogelijke omzetting.